Ο μόνος πολιτικός που παρέλαβε χάος και έφτιαξε κράτος, αφηγείται ο ίδιος «…είδα πολλά εις την ζωήν μου, αλλά σαν το θέαμα εδώ εις την Αίγιν...
Ο μόνος πολιτικός που παρέλαβε χάος και έφτιαξε κράτος, αφηγείται ο ίδιος «…είδα πολλά εις την ζωήν μου, αλλά σαν το θέαμα εδώ εις την Αίγιναν, δεν είδα τι παρόμοιο ποτέ, και άλλος να μην το ιδεί… γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες με λαβωματιές πολέμου, ορφανά γδυτά κατεβασμένα από τες σπηλιές (…) γέροντες μου ζητούσαν να αναστήσω τους αποθαμένους τους, μανάδες μου έδειχναν εις το βυζί τα παιδιά τους και μου έλεγαν να τα ζήσω και ότι δεν τους απέμεναν παρά εκείνα και εγώ».
Το ενδιαφέρον του για τα παιδιά πάνω απ’όλα. Τις πρώτες ημέρες της διακυβέρνησής του μετέβη στο στρατόπεδο στην Τροιζήνα για να αναδιοργανώσει το στράτευμα. Εκεί είδε ένα θλιβερό θέαμα, που δεν προβλημάτιζε μάλλον κανέναν άλλο παρά μόνο τον ίδιο. Δεκάδες παιδιά 8-12 ετών δούλευαν ως υπηρέτες σε οπλαρχηγούς. Υποτίθεται ότι τους βοηθούσαν στη μάχη φέρνοντας τους νερό και βόλια, αλλά υπόκειντο σε κάθε είδους εξευτελισμό. Ο κυβερνήτης απαίτησε από τους οπλαρχηγούς την αποδέσμευση των παιδιών. Λιγότερους από δύο μήνες μετά την ορκωμοσία του, 160 παιδιά μεταφέρθηκαν στην Μονή της Ζωοδόχου Πηγής στον Πόρο ενώ μάζεψε άλλα 250 από όλη την Πελοπόννησο και τα έφερε στο Ναύπλιο; Εκεί μέσα σε λίγους μήνες χτίστηκαν κτίρια για να τα στεγάσουν και αμέσως λειτούργησε σχολείο, ώστε να μη χαθεί ούτε μία ώρα μάθησης.
Στην Αίγινα, εγκαινιάστηκε το περίφημο Ορφανοτροφείο για τα παιδιά του Πόρου, του Ναυπλίου και άλλα 66 που αγοράστηκαν από τους Αιγυπτίους. Οι μαθητές έμεναν σε δωμάτια των 35 ατόμων και την πρώτη χρονιά έφτασαν τα 495. Ο κυβερνήτης έχτισε εκκλησία στο μεγάλο κτήμα που βρισκόταν το Ορφανοτροφείο, φύτεψε δέντρα και καλλιέργησε τη γη, αντιγράφοντας το Ελβετικό σύστημα που υποστήριζε ότι τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν ευτυχισμένα και να μαθαίνουν μέσα στη φύση. Για τη μόρφωση τους υπήρχαν 7 δάσκαλοι, μάθαιναν, εκτός από τα εγκύκλια γράμματα, ευρωπαϊκή μουσική, ζωγραφική, ενώ έκαναν και γυμναστική. Από τον ξυλουργό, τον ράφτη, τον βιβλιοδέτη μάθαιναν τέχνες ενώ υπήρχαν γιατρός και ιερέας.
Κανένα παιδί δεν άφησε στην τύχη του. Αυτά που δεν είχαν δυνατότητες στα γράμματα τα μάθαινε τέχνη και τους μάζευε από 1 φοίνικα κάθε εβδομάδα, ώστε όταν φτάσουν στην ηλικία να φύγουν από το ίδρυμα να εξασκήσουν την τέχνη που έμαθαν αγοράζοντας τα αναγκαία εργαλεία. Τα πιο γερά στα γράμματα, 21 τον αριθμό, τα έστειλε στο Παρίσι, με πρόσκληση του γάλλου βασιλιά και άλλα στο Κεντρικό Σχολείο Πολέμου στο Ναύπλιο και σε έναν ακόμα λόχο που δημιούργησε στην πρωτεύουσα και που του έδωσε το όνομα «Ευέλπιδες». Μέσα σε μόλις τρία χρόνια, έθεσε σε λειτουργία πάνω από 100 σχολεία με 10.000 μαθητές .
Εντυπωσιάζει η έγνοια του ακόμα και για τις λεπτομέρειες, γράφει στον δάσκαλο σχολείου στο Πόρο «στέλλω σοι ενδύματα διά τα υπό την διεύθυνσίν σου παιδία, ήτοι ανά μίαν φουστανέλλαν, δύο βρακία, ζεύγος εμβάδων, φέσιον, καπόταν και ζώνην. Αλλά πριν ενδυθώσι φρόντισον να κοπή η κόμη αυτών και να λουσθώσι καλώς. Έχε τον νουν σου ν’ αλλάζωσιν υποκάμισον και βρακίον καθ’ εβδομάδα, να πλύνη δε τα ενδύματα η οικονόμος του σχολείου. Αι κλίναι των να είναι από άχυρον ή φύλλα ικανώς ξηρά. Το προσκεφάλειον μία πέτρα και σκέπασμα η κάπα….Να καταγράφης εις ιδιαίτερον κατάστιχον τα ενδύματα όσα λαμβάνεις και να μοι αναφέρης εγγράφως κατά μήνα τα περί της χρήσεως αυτών».
Και να μην τα πειράξει κανείς αυτά τα παιδιά. Να μην τα χτυπήσει κανείς. Το έτος 1828, ο κυβερνήτης απαγόρεψε στην εκπαίδευση τη σωματική τιμωρία με την βέργα που επανήλθε αμέσως μετά τον θάνατο του!
Σαν σήμερα τα ξημερώματα, στις 5.35 το πρωί, στο Ναύπλιο, στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, δολοφονείται.
Μόλις δεκατρείς ημέρες πριν δολοφονηθεί, γράφει στον φίλο του Εϋνάρδο: «Απέκαμα. Αλλ’ όμως θα παραμείνω στη χαλάστρα μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής μου, κι ας κινδυνεύω να χαθώ. Ούτε ο φόβος των μηχανορραφιών και των ραδιούργων ούτε οι συκοφαντικές στήλες εφημερίδων θα με παρεκκλίνουν από την πορεία που χάραξα στη ζωή μου. Ας λέγουν και ας γράφουν ό,τι θέλουν: Θα έλθει όμως κάποτε καιρός που οι άνθρωποι θα κρίνονται όχι με όσα ειπώθηκαν ή γράφτηκαν για τις πράξεις τους, αλλά με αυτή την ίδια τη μαρτυρία των πράξεων τους. Με αυτή την πίστη έζησα μέσα στον κόσμο, με θεμέλιο αυτές τις πνευματικές αρχές μέχρι τώρα που βρίσκομαι στη δύση της ζωής μου. Μου είναι πλέον αδύνατον να αλλάξω τώρα, θα συνεχίσω εκπληρώνοντας πάντοτε το χρέος μου και ας γίνει ό,τι γίνει».
Παρότι δεν έχει κλείσει ακόμη τα 56 του χρόνια, στην επιστολή του μιλάει για τη «δύση της ζωής» του, έχει ήδη ενημερωθεί πως η πανίσχυρη Αντιπολίτευση μάζεψε δύο χιλιάδες ισπανικά τάλιρα για να χρηματοδοτήσει το «συμβόλαιο θανάτου του».
Ο κορυφαίος διπλωμάτης της Ευρώπης προτίμησε να θυσιάσει λαμπρή σταδιοδρομία και προσωπική ευτυχία για να προσδεθεί στο άρμα ενός ευγενούς σκοπού: ο Σπυρίδων Τρικούπης, που τον αντιπολιτεύτηκε όσο ελάχιστοι δηλώνει «ουδενός Ελληνος καρδία ήτον ελληνικωτέρα».
Για τον ακέραιο χαρακτήρα του, ο Γκαίτε γράφει «Ο Καποδίστριας πίστευε ότι θα μπορούσε να κάνει όλους τους ανθρώπους τόσο τίμιους όσο τίμιος ήταν και ο ίδιος» Στο άκουσμα της δολοφονίας του κραυγάζει «από σήμερα, παύω να είμαι Φιλέλλην….».
